«Διαβάζοντας Anne Sexton»

 

Διαβάζοντας Anne Sexton ανακαλύπτεις μια εξαιρετικά προοδευτική φωνή που ίσως αφορά τη γυναίκα σήμερα περισσότερο από ποτέ. Η ίδια όμορφη, επαναστατική, ερωτική και τολμηρή έγραψε ποίηση χωρίς να λάβει υπόψη συμβάσεις μορφικές και κοινωνικές. Ανήκει σε ένα άτυπο ρεύμα, αυτό της εξομολογητικής ποίησης, που άνοιξε νέους δρόμους στην απελευθέρωση της γυναικείας γραφής. Η προσωπική της ποίηση γίνεται πολυπρόσωπη και ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι η ποίηση παραδίδεται σαν σκυτάλη, απ’ τα χέρια της μιας γενιάς στην επόμενη, με θεματολογία που μέχρι τότε ήταν μη επιτρεπτή. Έγραψε για την κατάθλιψη, τη μοιχεία, την έκτρωση, τον αυνανισμό και επαναπροσδιόρισε τα όρια της ποίησης. Εντυπωσιακή ήταν και η παρουσία της ως ποιητική persona αδιαφορώντας για τον κοινωνικό κομφορμισμό της εποχής. Με τις τολμηρές εμφανίσεις της μπροστά στο κοινό, απαγγέλοντας  ποίηση με μουσική υπόκρουση, έθεσε τη βάση για την πολύ νεότερη slam poetry.

Η κατάθλιψη, η παραμονή της σε ψυχιατρικές κλινικές, η σχέση της με τους ψυχοθεραπευτές αλλά και η συμπόρευσή της με άλλους ποιητές είναι τα δομικά υλικά του ποιητικού ιδιώματος της Sexton. Η ποίησή της δεν αντανακλά μια γενικότερη θεώρηση του κόσμου αλλά αντιθέτως το προσωπικό της βίωμα, που όμως, η ανάγνωσή του είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.

 

"Put your ear down close to your soul and listen hard"

                                                                                 

Η Anne Sexton έγραψε μια γενναία, αυτοαναφορική ποίηση ύστερα από προτροπή του γιατρού της το 1955 για να αντιμετωπίσει τα πρώτα επεισόδια της καταθλιπτικής διαταραχής που τη συντρόφεψε ωστόσο, καθ’ όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της. Ξεκίνησε να γράφει από τη μια συνεδρία μέχρι την επόμενη σχετικά με το τι σκεφτόταν, τι ένιωθε και τι ονειρευόταν. Η γραφή έγινε για εκείνη εργαλείο και τα ποιήματά της προσωπικές καταθέσεις. Έγραφε για να ζήσει και να αντιμετωπίσει τον εαυτό της γιατί «οι άνθρωποι δεν αντέχουν πολλή πραγματικότητα», όπως εύστοχα σημειώνει ο T. S. Eliot. Η Anne Sexton γράφτηκε σε ένα εργαστήρι ποίησης στη Βοστώνη το 1957 με δάσκαλο τον John Holmes και έτσι ήρθε σε επαφή και έπειτα συνδέθηκε με δεσμούς φιλίας με σύγχρονους ποιητές όπως η Maxine Kumin, ο Robert Lowell, ο George Starbuck, και η Sylvia Plath. Με την τελευταία τις ένωσε μια έντονη ψυχική ταύτιση σε πολλά επίπεδα. Αξίζει εδώ, να αναφερθεί η διάδραση των δύο γυναικών διότι επηρέασε σημαντικά την πορεία της ποίησης της Sexton.  Στην ποίησή τους εντοπίζονται σπέρματα του φεμινιστικού κινήματος στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’60, όταν η κοινωνική θέση της γυναίκας ήταν ακόμα εξαιρετικά περιορισμένη στα συζυγικά καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του νοικοκυριού. Στο εργασιακό περιβάλλον επίσης, οι γυναίκες αντιμετώπιζαν ανισότητες αλλά το σημαντικότερο όλων ήταν το ότι οι γυναίκες δεν είχαν ανακτήσει ακόμα τον έλεγχο της ατομικότητά τους. Αυτή τη συνειδητοποίηση ακριβώς, μαζί με την απόγνωση που προκάλεσε, βρίσκουμε στους στίχους και των δυο ποιητριών. Τόσο η Sexton όσο και η Plath ενσωματώνουν τον φόβο και το άγχος της γυναίκας να μπορέσει να «υπάρξει» μέσα από το πρίσμα της ψυχική τους διαταραχής. Τους ένωσε επίσης, η κοινή τους στάση απέναντι στον θάνατο. Η Sexton στο ποίημά της Wanting to Die γράφει:

​

But suicides have a special language.

Like carpenters, they want to know which tools.

They never ask why build

ενώ η Plath στο Lady Lazarus :

Dying 

Is an art, like everything else.

I do it exceptionally well.

​

Και οι δύο τελικά αυτοκτόνησαν με έντεκα χρόνια διαφορά. Η Plath έδωσε τέλος στη ζωή της το 1963 και το 1974 η Sexton. Τον Ιανουάριο του 1964 έγραψε το ποίημα Sylvia's Death στο οποίο δεν θρηνεί μόνο την απώλεια της φίλης της αλλά καταγράφει και τη δική της θέληση να πράξει αναλόγως.

 

Thief -
how did you crawl into,
crawl down alone
into the death I wanted so badly and for so long

 

Αποκαλώντας την Plath «κλέφτη» αποκαλύπτει τον πόνο και την επιθυμία που την διακατέχει.

Ένα ακόμα αξιοσημείωτο κοινό στοιχείο των δυο Αμερικανίδων ποιητριών είναι η εσωτερική τους πάλη να υπηρετήσουν τον ρόλο της μητρότητας. Η Plath σπαρακτικά ανακοινώνει την απόφαση του θανάτου της στο τελευταίο ποίημα Edge, αφού πρώτα παραλληλίζει τον εαυτό της με τη Μήδεια, όχι όμως με αρνητική σημασιολογία αλλά αντιθέτως με ψήγματα γενναιότητας. Όπως διπλώνουν τα πέταλα ενός τριαντάφυλλου έτσι κουλουριάζει τα παιδιά της μέσα της:

 

She has folded

Them back into her body as petals

Of a rose close when the garden

Stiffens

​

Η Sexton αντίστοιχα προσπαθεί να προσδιορίσει τον εαυτό της απέναντι στα παιδιά της κι αυτό είναι από μόνο του εξαιρετικά ενδιαφέρον. Η γυναίκα -ακόμα και σήμερα- δυσκολεύεται να στηθεί κοινωνικά απέναντι στη μητρότητα.

 

Στο ποίημα The witch’s Life γράφει:

I am shoveling the children out,
scoop after scoop

 

και σε αυτούς τους στίχους απεικονίζεται όλος ο «κόπος» του να μεγαλώνεις παιδιά (το φτυάρισμα απαιτεί σκληρή δουλειά) αλλά και υπονοείται ότι ίσως το μεγάλωμα των παιδιών να μην ήταν για την ίδια τόσο ικανοποιητική διαδικασία.

Αυτός ο επαναπροσδιορισμός της θέσης της γυναίκας στα ποιήματά της είναι τολμηρός και αξιοθαύμαστος και είναι και ένας απ’ τους λόγους που τοποθετούν την Anne Sexton ανάμεσα στις σημαντικότερες ποιήτριες του 20ου αιώνα.

 

Η γυναίκα αναζητά μια θέση σ’ έναν κόσμο φτιαγμένο με κανόνες που εξυπηρετούν τον άντρα και δη η γυναίκα συγγραφέας/ποιήτρια πρέπει να ποτίσει -πολλές φορές- με το ίδιο της το αίμα το χώμα της. Στο μακρύ αφηγηματικό ποίημα The Double Image όπου ουσιαστικά αναλύει τη σχέση μητέρας-κόρης γράφει:

 

I, who was never quite sure

about being a girl, needed another

life, another image to remind me.

 

Οι σχέσεις της, αρχικά με τον πατέρα της, έπειτα με τον σύζυγο αλλά και με τους εραστές της, είναι συχνά το θέμα των ποιημάτων της και μέσα από αυτά βρίσκει και χάνει τον εαυτό της. Για τον πατέρα της αφήνει να εννοηθεί η τρικυμιώδης σχέση τους σε πολλά ποιήματά της, όμως ο θάνατός του -που συνέβη χρονικά πολύ σύντομα με εκείνον της μητέρας της- της στοίχησε ιδιαίτερα. Μέσα απ’ τους στίχους του All My Pretty Ones η ποιήτρια απελευθερώνει τον πατέρα της απ’ τα άχρηστα επίγεια αντικείμενα αλλά στην ουσία, βοηθάει τον εαυτό της να νιώσει πια ενήλικας και να κόψει τις νοερές αλυσίδες που την ένωναν με τα λάθη των γονιών της. Η ίδια πίστευε ότι οφείλουμε να ξεπεράσουμε τους γονείς μας. Το ποίημα καταλήγει:

 

 

Whether you are pretty or not, I outlive you,

bend down my strange face to yours and forgive you.

 

 

Στο ποίημα Divorce, που γράφτηκε αμέσως μετά το διαζύγιο της με τον Alfred «Kayo» Sexton II, η ποιήτρια περιγράφει με σκληρές εικόνες την εξέλιξη του γάμου της και ενώ παραδέχεται ότι κάποτε αγάπησε τον άντρα της πολύ, στο τέλος ούτε ο Θεός δεν θα μπορούσε να της δώσει ελπίδα.

 

 

I have killed our lives together…

but there is no one to cover me-

not even God.

 

Η Sexton υπήρξε πολύ όμορφη γυναίκα και ερωτική. Αν και ο ερωτισμός είναι συνώνυμος με την αγάπη για ζωή και είναι διάχυτος σ’ όλη την έκταση της ποίησής της, φαίνεται να γνωρίζει ότι ο έρωτας διαρκεί πολύ λίγο. Οι δραματικές αντιφάσεις της ζωής και η παράδοξη σχέση ζωής-θανάτου, έρωτα-απελπισίας, ομορφιάς-ανασφάλειας χαρακτηρίζουν το ποιητικό έργο της αλλά είναι δοσμένες εικονοποιητικά και χωρίς λυρισμό.  Η παράθεση των αναμνήσεων με έντονη αφηγηματικότητα και συμβολιστικά στοιχεία κάνουν τα ποιήματά της μοναδικά και ως προς τη σύλληψή τους αλλά και ως προς το ύφος τους. Η Sexton επιθυμεί να καταγράψει τη δική της αλήθεια. Τα ποιήματά της είναι κραυγές επιβίωσης και είναι φορές σαν να φοράει τα ρούχα της ψυχής της, το μέσα-έξω. Η αυτοχειρία της ήταν μια πράξη απελπισίας και η παραδοξότητα έγκειται στο ότι μέσα απ’ τα ποιήματά της ήθελε να διατηρηθεί η φωνή της για λίγο ακόμα ώστε να δώσει τελικά ελπίδα στους μελλοντικούς αναγνώστες της. Η αγωνία για ανθρώπινες ανάγκες, η αναζήτηση για εσωτερική γαλήνη και η παραδοχή της ψυχικής της νόσου αποτέλεσαν τον θεματικό πυρήνα της ποίησης της και ίσως για πρώτη φορά κάποιος τόλμησε να κάνει την ποίηση προσωπικό στοίχημα. Η φωνή της δεν πέρασε απαρατήρητη. Στην πρώτη κιόλας ποιητική της συλλογή To Bedlam and Part Way Back (1960) έλαβε θετική κριτική και ενδιαφέρουσα αποδοχή και πολύ γρήγορα ακολούθησε η δεύτερη All My Pretty Ones (1962) για την οποία απέσπασε σημαντικά βραβεία και διακρίσεις. Το 1967 κέρδισε το βραβείο Pulitzer για τη συλλογή Live or Die και παρόλη την τόσο ξεχωριστή διάκριση, ο Τύπος αναφέρθηκε σε εκείνη ως μια «νοικοκυρά» που απέσπασε το βραβείο. Ακολούθησαν και άλλες σημαντικές δημιουργικές στιγμές, όπως η συγγραφή του θεατρικού της έργου Mercy Street (1969). Εντούτοις, οι επιτυχίες της και η προβολή του έργου της δεν μπόρεσαν να την αποτρέψουν από την συνεχόμενη ψυχική καταβύθιση. Πέρα από τις απόπειρες αυτοκτονίας, είχε ήδη εξαρτηθεί απ’ το αλκοόλ και τα ψυχοφάρμακα. Τόσο οι συνεδρίες με τους ψυχοθεραπευτές, όσο και η συγγραφή είχαν στόχο την επούλωση των ψυχικών τραυμάτων της. Όλο το ποιητικό έργο της ήταν μια ειλικρινή καταγραφή αναζήτησης εαυτού. Η συνειδητότητα του «εγώ» της όμως, δεν την έσωσε αλλά την εγκλώβισε σε μια αυτοτιμωριτική διάθεση και τέλος την οδήγησε στην αυτοκαταστροφή. Στο ποίημά της For My Lover, Returning To His Wife (1969)  αντισυμβατικά, προτρέπει τον εραστή της να γυρίσει στη γυναίκα του έχοντας τη γενναιότητα να παραδεχθεί την μειονεκτική της θέση αλλά και την επίγνωση ότι:

 

As for me, I am a watercolor.
I wash off

 

Ωστόσο, το μελάνι της είναι ακόμα ζωντανό και αναγκαίο. Στη γυναικεία γραφή της

Anne Sexton ανακαλύπτεις σε κάθε ανάγνωση κάτι καινούριο.

 

 

 

Κατά τη διάρκεια της ζωής της εξέδωσε:

 

• To Bedlam and Part Way Back (1960)

• All My Pretty Ones (1962)

• or Die (1966) – για το οποίο κέρδισε το βραβείο Pulitzer το 1967

• Love Poems (1969)

• Mercy Street (1969)

• (1971)

• The Book of Folly (1972)

• The Death Notebooks (1974)

 

Μετά τον θάνατό της εκδόθηκαν επίσης:

 

      ·  The Awful Rowing Towards God (1975)

      ·  45 Mercy Street (1976)

      ·  Words for Dr. Y. (1978)

​

Άννα Βασιάδη