Μαγεία και γένος σε αρχαία Ελλάδα

και Ρώμη

 

Σύμφωνα με τους κριτικούς της μαγείας όπως τον Christopher Faraone η αρχαία θρησκεία εμπεριέχει στοιχεία μαγείας, παρόλο που υπήρχαν ποινές σε αυτούς που εξασκούσαν τη νεκρομαντεία εάν θεωρηθούν ως κακά μάγια στην αρχαιότητα εξαιρουμένου βέβαια ενός αυτοκράτορα που μετείχε σε αυτές.  Κάποιοι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι πίστευαν στη μαγεία οι ποιητές όπως ο Απολλώνιος, Οβίδιος και Λουκανός, μια τέτοια άποψη όμως δεν μπορεί παρά να είναι υποκειμενική.

​

Ο κατάλογος των μαγικών πρακτικών είναι μακρύς -από τα βότανα, στις ωδές, στα χρηστικά αντικείμενα και στις τελετουργίες με τα πτώματα που νεκρανάσταιναν- και δεν ενδιαφέρει το παρόν άρθρο. 

 

Προσοχή δίνεται στο γένος της μαγείας και μια ανατροπή που παρατηρείται στο Λατίνο ποιητή Λουκανό.  Συγκεκριμένα, Ο Λουκανός που έγραψε το έργο De Bello Civili για τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Καίσαρα και Πομπηίου που κατέλυσε τη δημοκρατία στη Ρώμη και έφερε την αυτοκρατορία, παρουσιάζει δύο αντιθετικές εκφάνσεις της μαγείας, τη Φεμενόη, την ιέρεια του Απόλλωνα στους Δελφούς και την Εριχθώ (η ετυμολογία είναι από το έρις και το χθος δηλαδή τη γη).  Τώρα το γένος εκφράζεται με τη γυναικεία παθητικότητα και υποτέλεια στην περίπτωση της Φεμενόης, η οποία καταλαμβάνεται από τον Θεό και προβαίνει σε μια έκσταση που είναι βεβαρυμένη με πολλά σεξουαλικά υπονοούμενα μερικά εκ των οποίων είναι η βία με την οποία υποχρεούται η ιέρεια να πει τη μαντεία και ο έλεγχος του Θεού στο στήθος της.  Στη Φεμενόη πήγε ο Άππιος, για να μάθει για την έκβαση του πολέμου.  Στη δε περίπτωση της Εριχθούς πήγε ο γιος του Πομπηίου που παίρνει γενικά αρνητική παρουσίαση στο έπος.  Η διαφορά στην επεξεργασία του γένους στην περιοχή της μαγείας φαίνεται στην εφαρμογή της Εριχθώς που πολέμα τους άντρες.  Η φοβερή μάγισσα έχει μεγαλύτερη δύναμη από τους θεούς, τραβά με τη βοήθεια της Εκάτης το φεγγέρι κάτω για τις μαγείες της και σύμφωνα με ερμηνευτές του Λουκανού, η μάγισσα όχι μόνο ανατρέπει το κειμενικό είδος genre του έπους αλλά παίρνει και τη φωνή από τον ποιητή. Κυριαρχεί εξαιτίας της φρίκης που νιώθει ο ποιητής για τον εμφύλιο πόλεμο που έφερε την αυτοκρατορία και κατέλυσε την ελευθερία του λόγου.  Η Εριχθώ δείχνει την υπεροχή της προς τους άντρες όταν επιλέγει ένα πτώμα στο οποίο φυσά ζωή για να κάνει την προφητεία στον γιο του Πομπηίου και το αποκορύφωμα είναι όταν τον  πειράζει αγγίζοντας τα μέλη του.

​

Συμπεραίνεται ότι η μαγεία γίνεται η φωνή για την κατακραυγή για τον εμφύλιο πόλεμο και η φωνή της ανατρεπτικής θηλυκής παρουσίας που ποικιλότροπα κάνει την παρουσία του στο αρχαίο ελληνικό και λατινικό έπος αν το περιορίσουμε στον Λουκανό στο αντιθετικό ζεύγος παθητικής Φέμενοης και επιθετικής Εριχθώς.  Σίγουρα η μαγεία στον Λουκανό είναι απεχθής και ίσως εκφράζει φόβο στην ανδρική ταυτότητα επίσης.