«Αθέατη Πολιτεία» - Κυριάκος Δημητρίου | Eκδόσεις Πορεία

 

 Ακόμη ένα έργο έρχεται να προστεθεί στον οίστρο δημιουργίας ενός πολυγραφότατου συγγραφέα, του Κυριάκου Δημητρίου, μια λογοτεχνική-φιλοσοφική ανατομία, μια αλληγορία για τον ανθρώπινο βίο δοσμένη, με χιούμορ, κωμικότητα, σαρκασμό και κυνική διάθεση.  Ο ήρωας, που μόλις γεννιέται στο μυαλό του συγγραφέα επαναστατεί απέναντι στον συγγραφέα, αυτονομείται και περιπλανιέται σε πολιτείες φανταστικές (όπου αλληγορούνται πραγματικές καταστάσεις, τις οποίες εύκολα ο αναγνώστης αναγνωρίζει), συναντώντας ανθρώπους κατεργάρηδες, απατεώνες, επηρμένους, υποκριτές –  εντελώς ανυποψίαστος για τις προθέσεις τους, ένα εκ των προτέρων καταδικασμένο θύμα της απληστίας και της βαναυσότητας.

   Οι περιπέτειες του Τζόναθαν Πράις παρουσιάζονται σε επάλληλα αφηγηματικά στρώματα, με τα τυπικά γνωρίσματα της γραφής του Δημητρίου: Λεξιλογικός πλούτος, εκφραστική γλαφυρότητα, εικονοπλασία, η αλλαγή του ρυθμού και των χρονικών μετατοπίσεων, αφηγηματική ζωντάνια, λυρικότητα. Αναμφίβολα, μεγάλη πρωτοτυπία αποτελεί ο διάλογος του ήρωα Τζόναθαν Πράις και του λογοτέχνη, Κυριάκου Δημητρίου όταν ο ήρωας απαιτεί από τον δημιουργό να διακόψει το έργο διότι φοβάται να υπάρξει, δεν επιθυμεί να ζήσει, και ο λογοτέχνης, παγιδευμένος ανάμεσα στην πραγματικότητα και την φαντασία, αρχικά αντιδρά απαντώντας στον ήρωά του πως του έχει γίνει εμμονή και βάσανο, ωστόσο θα συνεχίσει να εκφράζεται μέσα από αυτόν.  Είναι δημιούργημα του συγγραφέα ή αυθύπαρκτος ο Τζόναθαν Πράις; Κατά κάποιον τρόπο υποδηλώνεται στο έργο πως είναι δευτερογενές ανεξάρτητο δημιούργημα, δεδομένου ότι ο ήρωας αποκτά ήθος και ζωή, ευρισκόμενος πια στην κρίση του αναγνώστη που μπορεί να τον αναπλάσει μέσα στα πλαίσια πάντα του λογοτεχνικού κειμένου. Προς ενίσχυση του επιχειρήματος για την αυθυπαρξία του ήρωα έρχεται και το γεγονός ότι συνομιλεί στην αθέατη πολιτεία, με την «Εταιρεία των λογοτεχνικών χαρακτήρων» με άλλους γνωστούς λογοτεχνικούς ήρωες, όπως ο Ρασκόλνικωφ του Ντοστογιέφσκι, ο Ιβάν Ίλιτς του Τολστόι, ο ξένος του Καμύ, και άλλους, σε μια διακειμενική σφαίρα που εμπερικλείει εκτός από τα παράπονα των ηρώων προς τους δημιουργούς τους μια προβληματική αξεπέραστης πρωτοτυπίας για την οντολογία του λογοτεχνικού ήρωα και την ευθύνη του λογοτέχνη, του αναγνώστη, του εκδότη και του φιλόλογου. 

  Οι περιπέτειες του Τζόναθαν συμβολίζουν την ιστορία του ανθρώπου, που ξεκινώντας από μια βάση άγνοιας και αφέλειας για την κοινωνική πραγματικότητα σταδιακά, μέσα από ένα σαρκαστικό, παιγνιώδες, διαλεκτικό αφήγημα οδηγείται στη γνώση, πολλές φορές πληρώνοντας ακριβό τίμημα.  Σε κάποια σημεία αυτή η εξιστόρηση συνάδει με τον Δον Κιχώτη. Όπως τον πρωταγωνιστή του Θερβάντες, ο Τζόναθαν ξεκινά τις περιπέτειες του συντροφιά μονάχα με το μουλάρι του, γίνεται αντικείμενο χλευασμού, εκμετάλλευσης και γέλιου, συχνά τραυματίζεται, ως διά μαγείας επουλώνονται οι πληγές του, και ξανά από την αρχή… Ο ήρωας περιπλανιέται, υποφέρει, θυματοποιείται, οικειοποιείται αλλότριες μορφές, συνειδητοποιεί πως η ζωή δεν είναι τόσο ειδυλλιακή και οι άνθρωποι δεν είναι τόσο καλοπροαίρετοι.  Πιο σημαντικά, οι περιπέτειες μπορούν να διαβαστούν αυτόνομα, ως ένα είδος φιλοσοφικής νουβέλας που θυμίζει λογοτεχνία του Διαφωτισμού, κομίζοντας στον σύγχρονο αναγνώστη διάφορα θεμελιακά ερωτήματα, τόσο υπαρξιακά όσο και σχετικά με το λογοτεχνικό εγχείρημα. Ποιος είναι ο ρόλος του λογοτέχνη;  Ο λογοτέχνης γράφει λογοτεχνία για να την ερμηνεύσει εκ νέου;  Με ένα τρόπο που αντιστρέφει τον Πιραντέλο και τα έξι πρόσωπα που αναζητούν συγγραφέα, εδώ έχουμε ένα συγγραφέα που δεινοπαθεί, χάνεται μέσα στις αχανείς, λαβυρινθώδεις σκέψεις του, μέσα στα αχαρτογράφητα τοπία της νόησης – χρειάζεται τον ήρωα του για να επιβεβαιώσει την ύπαρξη του («υπαρξιακή ναυτία», γράφει στο οπισθόφυλλο, υπόμνηση στον Σαρτρ).  Η οπτική του συγγραφέα, ο οποίος χρειάζεται τον ήρωα του ακόμη και όταν καταντά μαρτύριο για τον ίδιο, και ο ήρωας που επαναστατεί από τον συγγραφέα αξιώνοντας στην αρχή να μην γεννηθεί και μετά να αφεθεί ελεύθερος, είναι τόσο πρωτότυπη αφού ο συγγραφέας γίνεται λογοτεχνικό πρόσωπο και το λογοτεχνικό πρόσωπο γίνεται πραγματικό πρόσωπο. Μέσα από τη συγκρουσιακή τους σχέση αναδύεται το νόημα της λογοτεχνίας, εγγράφοντας  μέρος της δημιουργίας της στον συγγραφέα αλλά κυρίως στον ίδιο τον ήρωα, τη διακειμενικότητα και στον αναγνώστη.  Εξάλλου και η σύγκρουση ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη που σταδιακά μαθαίνει να ερμηνεύει και τις δύο πλευρές.

  Με συμβολισμούς ευκρινείς και τραγικούς, δοσμένους άλλοτε με σαρκαστική κωμικότητα κι άλλοτε με στιβαρή τραγική ή τραγικοφανή αφήγηση, το έργο είναι μια νουβέλα φιλοσοφικής αναζήτησης η οποία, βεβαίως, επιδέχεται πολλών ερμηνειών.  Στο πλέον πρωτότυπο μέρος του έργου, ο ήρωας «κατεβαίνει» στην αθέατη πολιτεία εκεί που βρίσκονται οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες και συνομιλεί μαζί τους παρεμβαίνοντας σε θεατρικά και πεζογραφικά έργα. Ο Δημητρίου διασκευάζει τα έργα θεατρικοποιώντας τα, με σεβασμό, αλλά δεν διστάζει να θέσει τους ήρωες σε θέση αυτοκριτικής. Θέτει ερωτήσεις κι ερωτήματα, λαμβάνει απαντήσεις, σκωπτικές, διφορούμενες.  Γενικά οι λογοτεχνικοί ήρωες επιδεικνύουν μια στάση που ενσαρκώνει κάποιο είδος απόκοσμου ιδεαλισμού. Αυτοί είναι παντοτινοί, έχουν αληθινή υπόσταση, όπως οι ιδέες, οι συγγραφείς είναι θνητοί και αξιολύπητοι. Βέβαια δεν τελειώνει εκεί η ιστορία γιατί ο συγγραφέας επιφυλάσσεται για ένα εντελώς ανατρεπτικό τέλος.   

 

Ειρήνη Χριστοφόρου