Ήταν Χριστούγεννα και έψελνε ...
Αφιερωμένο στον προπάππου μου, Κοτάνοφ Ιάκωβ και σε όλους τους Έλληνες που έχασαν τη ζωή τους στα γκουλάγκ της Σιβηρίας, κατά την περίοδο 1937-1938.
Ο δριμύς ρώσικος χειμώνας ενέσκηψε απροειδοποίητα από τα μέσα του Νοέμβρη, ασυνήθιστα νωρίς για τα μέρη μας. Είχαμε πολλά περιστατικά να αντιμετωπίσουμε λόγω ξαφνικού παγετού εκείνη την ημέρα, έτσι επέστρεψα αργά. Άρπαξα το γράμμα από το κουτί της αλληλογραφίας − η γωνία του εξείχε και στραφτάλιζε στο φεγγαρόφως. Εξεπλάγην που ο ταχυδρόμος κατάφερε να έρθει παρά την κακοκαιρία.
Ένα σφηνάκι βότκα ήταν αρκετό, ώστε το αίμα να κυλήσει ζωηρά στις φλέβες μου. Άνοιξα το γράμμα. Ήταν μια πρόσκληση για κάτι εγκαίνια στο Μαγκαντάν. Στο Μαγκαντάν... στη Σιβηρία; Το πέταξα πάνω στο δρύινο τραπεζάκι. Άνοιξα την τηλεόραση. Η ταινία κόντευε να τελειώσει, όμως οι σκηνές της θαρρώ πως ξετυλίχθηκαν μπροστά στα μάτια μου σαν μια παλιά μπομπίνα: το τεράστιο πορτρέτο του Στάλιν, τα πεταμένα έξω από τον συρμό πτώματα των εξόριστων, το κατουρημένο από το φόβο εβραιόπουλο και το βαθιά ρυτιδιασμένο πρόσωπο του σωτήρα του, ενός γέρο-Καζάχου. Μάντεψα τον τίτλο της. Ποιος άλλος; "Ο εχθρός του λαού".
Πήγα να ρίξω παγωμένο νερό στο πρόσωπό μου. Οι λέξεις τόσο γνώριμες και άλλο τόσο μισητές, είχα την αίσθηση πως ρέουν στις φλέβες μου μαζί με μολυσμένο αίμα − κληρονομιά από τον παππού μου. Κοιτώντας το είδωλό μου στον καθρέφτη, αναρωτιόμουν: γιατί; Τί εγκλήματα μπορεί να διέπραξε, ώστε γενιές ολόκληρες να στιγματιστούν ως "εχθροί του λαού" και να τιμωρηθούν τόσο βάναυσα; Τι εγκλήματα έκανε το κακόμοιρο εβραιόπουλο που χωρίστηκε από τους γονείς του και εξορίστηκε;
Έψαξα για το κουτί με τα λιγοστά οικογενειακά κειμήλια. Το είχα παραχώσει βαθιά στο εσωτερικό της ντουλάπας μαζί με τις αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας. Άθελά μου θυμόμουν πολλά: την ανέχεια, τις συνεχείς μετακινήσεις, την απόρριψη, αλλά κυρίως, το φόβο μην αποκαλυφθούμε. Οι αφίσες και τα πορτρέτα με τη μορφή του πανίσχυρου ηγέτη υπήρχαν σε κάθε δρόμο και κάθε κτίριο, απ' όπου, σαν "μεγάλος αδελφός", μας παρακολουθούσε αδιαλείπτως. Θυμόμουν αμυδρά τη γιαγιά μου να με σταυρώνει στα κρυφά και τη μητέρα μου να την επιπλήττει γι' αυτό.
Στο κουτί υπήρχε ένα παλιό βιβλίο. Ήταν ό,τι απέμεινε από τον παππού μου. Το άνοιξα προσεκτικά: "Ψαλ-τή-ρι-ο". Ναι, ήξερα, μου έμαθε η γιαγιά μου γραφή και ανάγνωση στα ελληνικά. Καθώς γύριζα προσεκτικά τις φθαρμένες του σελίδες, ανακάλυψα στο εσωτερικό του δυο πυκνογραμμένες χάρτινες κιτρινισμένες λωρίδες. Προσπάθησα να τις διαβάσω: ακαταλαβίστικες, επαναλαμβανόμενες, σχεδόν παραληρηματικές φράσεις -να, πώς τα γράμματα "περνούσαν" από τον έλεγχο της λογοκρισίας και έφταναν στον προορισμό τους-. Πανέξυπνος ο παππούς.
Βρήκα δύο φωτογραφίες. Στη μία εξ αυτών υπήρχε πίσω επιγραφή στα ρώσικα: "1930. Χειροτονήθηκε στην Τιφλίδα, στο Μητροπολιτικό Ναό "Σιόνι". Η άλλη τραβήχτηκε στην εξορία μαζί με τους συγκρατούμενούς του, στο γκουλάγκ του Μαγκαντάν. Ώστε ούτε τότε είχε βγάλει τα ράσα του ο παππούς Γιάκοβ! Ο άλλοτε στρατιωτικός γιατρός του Ρώσο-Τουρκικού πολέμου και μετέπειτα ιερέας σε ελληνικό χωριό της Γεωργίας με θωρούσε με γαλήνιο βλέμμα. Και τότε θυμήθηκα... θυμήθηκα μια μέρα, μια συγκεκριμένη μέρα που η γιαγιά μου με κάθισε στα γόνατά της:
"Σήμερα, Βάνια μου, είναι μια γιορτή ξεχωριστή, καθώς υμνούμε τη Γέννηση του Θεανθρώπου. Είναι Χριστούγεννα και... όχι, δεν τα λέμε αυτά στο σχολείο. Είναι μια μέρα ξεχωριστή και για έναν άλλο λόγο: σαν σήμερα ήρθαν στο χωριό μας οι άνθρωποι του ΝιΚαΒεΝΤε και... πήραν τον παππού σου".
"Γιατί γιαγιά;"
"Γιατί ήταν Χριστούγεννα και έψελνε στην εκκλησία".
Άρπαξα την πρόσκληση: "Αποκαλυπτήρια του μνημείου, αφιερωμένου στους Έλληνες κρατούμενους του γκουλάγκ."
Βγήκα έξω, άναψα ένα τσιγάρο. Υπέροχη χιονισμένη φεγγαρόλουστη βραδιά. Γέλασα με τα πιτσιρίκια που έπαιζαν χιονοπόλεμο. Άραγε, πότε θα φτιάξει ο καιρός: είχα ένα ταξίδι μπροστά μου. Φέτος Χριστούγεννα στο Μαγκαντάν.
Η ονομασία γκουλάγκ είναι το αρκτικόλεξο της σοβιετικής υπηρεσίας που επόπτευε τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ., όπου εξορίζονταν οι πάσης φύσεως αντιφρονούντες πολιτικοί κρατούμενοι, ύποπτοι κ.λπ.
Λαϊκό Επιτροπάτο Εσωτερικών Υποθέσεων, Κρατική υπηρεσία της ΕΣΣΔ που είχε αρμοδιότητες του Υπουργείου Εσωτερικών και δημοσίας τάξης/ εσωτερικής ασφάλειας.
Ντιάνα Καλαϊτζίδη
Η Καλαϊτζίδη Ντιάνα γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρωσία. Έχει σπουδάσει στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Παρακολουθεί το Μεταπτυχιακό Δημιουργικής Γραφής της σύμπραξης του ΕΑΠ με το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Μακεδονίας.