ΜΟΝΟΣ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ: Ένας άνισος αγώνας αξιοπρέπειας

Hans Fallada

 

Ο Hans Fallada (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Rudolf Ditzen) είναι ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς συγγραφείς του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Τα λογοτεχνικά του έργα ανήκουν πλέον στη σφαίρα των κλασικών αναγνωσμάτων. Στη χώρα μας έχει αγαπηθεί ιδιαίτερα από το αναγνωστικό κοινό, ενώ τα έργα του μοιράζονται σε διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους.

Διάβασα πρόσφατα το μυθιστόρημα του «Μόνος στο Βερολίνο» που πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2008 από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της κυρίας Άντζης Σαλταμπάση, και έκτοτε ανά τακτά χρονικά διαστήματα ανατυπώνεται. Πρόκειται ίσως για το σημαντικότερο μυθιστόρημα που φέρει την υπογραφή του Γερμανού συγγραφέα. Είναι ένα μυθιστόρημα αμιγώς ανθρωποκεντρικό η πλοκή του οποίου εκτυλίσσεται την περίοδο όπου ο Χίτλερ βρίσκεται στην εξουσία, με το ναζιστικό καθεστώς το οποίο επιβάλει να βρίσκεται στο απόγειο του.            
Συγκεκριμένα, ο Fallada στήνει τον μυθιστορηματικό του μικρόκοσμο σε μία λαϊκή γειτονιά του Βερολίνου, όπου εστιάζει κυρίως στους ενοίκους μίας πολυκατοικίας, την καθημερινότητα των οποίων και παρακολουθούμε. Στην πολυκατοικία αυτή κατοικούν ένας τίμιος, συνταξιούχος δικαστής, ο κύριος Φρομ, ένας τυχοδιώκτης και καταδότης-συνεργάτης των Ναζιστών, ο Μπορκχάουζεν ο οποίος κατοικεί με τη γυναίκα του, που είναι πόρνη και τα αμφιβόλου πατρότητας παιδιά τους, η ηλικιωμένη κυρία Ρόζενταλ, η οποία λόγω εβραϊκής καταγωγής κινδυνεύει, με τον σύζυγο της να βρίσκεται ήδη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, τον τεμπέλη και λιγόψυχο Ένο, ο οποίος εφευρίσκει διάφορους τρόπους για να αποφύγει τη στράτευση και να επιβιώσει σε μία ιδιαίτερα δύσκολη εποχή, η φιλοναζιστική οικογένεια των Περζίκε που έχει καταφέρει να αναπτύξει δεσμούς με το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ και την Γκεστάπο, καθώς και δύο βασικοί πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος το ζευγάρι δύο σχεδόν ηλικιωμένων ενηλίκων, ο Ότο και η Άννα Κβάνγκελ, οι οποίοι χάνουν τον γιο τους στον πόλεμο.

Το γεγονός αυτό θα τους τραυματίσει ανεπανόρθωτα, ενώ θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για την πορεία που θα ακολουθήσει η καθημερινότητα τους στη συνέχεια. Ειδικότερα, ο θάνατος του παιδιού τους θα πυροδοτήσει μία εσωτερική κατά κύριο λόγο αλλαγή στο ζεύγος Κβάνγκελ, αλλαγή που αφορά τον τρόπο που βλέπουν και αντιμετωπίζουν τη ζωή τους και γενικότερα την γερμανική κοινωνία του 1940, που υποφέρει από το ασφυκτικό χιτλερικό καθεστώς. Οι δύο κατά τ' άλλα φιλήσυχοι ήρωες του Hans Fallada παίρνουν την απόφαση να αγωνιστούν έναντι του Χίτλερ. Έτσι, αποφασίζουν να γράψουν κάρτες στις οποίες ψέγουν τον πόλεμο και την πολιτική του Χίτλερ, αφήνοντας τες σε κεντρικά και εμφανή σημεία, κυρίως εντός δημοσίων κτιρίων, από όπου καθημερινά διέρχεται μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Η παράτολμη αυτή δραστηριότητα του Ότο και της Άννας ξεκινά, με το ζεύγος να προσπαθεί να αντισταθεί με τον τρόπο του έναντι του χιτλερικού καθεστώτος, γνωρίζοντας βαθιά μέσα του ότι αυτή η πράξη είναι καταδικασμένη και απέλπιδη από την αρχή. Παρόλα αυτά συνεχίζουν μέχρι το αναμενόμενο και φυσικά ολέθριο τέλος.           
Ο Γερμανός συγγραφέας χωρίς τάσεις ωραιοποίησης και φθηνού μελοδραματισμού, αλλά αντίθετα εντελώς ειλικρινά και ισορροπημένα, παρουσιάζει την καθημερινότητα των λαϊκών στρωμάτων στο Βερολίνο την περίοδο του Χίτλερ, με αφοπλιστικό ρεαλισμό. Δεν θα γινόταν και διαφορετικά, αφού ο Hans Fallada ακολουθεί το κίνημα της “Νέας Αντικειμενικότητας” στο οποίο και ανήκει, υιοθετώντας του κανόνες του κοινωνικού νατουραλισμού, αποτέλεσμα των οποίων είναι το λιτό του συγγραφικό ύφος, μέσα από το οποίο φωτογραφίζει τις κοινωνικό-πολιτικές συνθήκες της εποχής του και δίνει φωνή στους “απόκληρους” της κοινωνίας, αναδεικνύοντας τα προβλήματα της καθημερινότητας τους.
Ο Hans Fallada λοιπόν δημιουργεί ένα πλήθος ετερόκλητων ηρώων, μα εξίσου γοητευτικών, μερικοί από τους οποίους υποδουλώνονται στον φόβο που καλλιεργεί ο Χίτλερ και το καθεστώς που επιβάλλει. Άλλοι αδιαφορούν για αυτά που συμβαίνουν και σιωπούν ώστε να μη διαταραχθεί η ζωή τους από δυσάρεστες εκπλήξεις. Άλλοι πάλι νιώθουν θαυμασμό και δέος για τον παρανοϊκό αυτόν ηγέτη και προσπαθούν να εισχωρήσουν όσο πιο βαθιά στους κόλπους των κρατικών μηχανισμών, ενώ τέλος υπάρχουν κι αυτοί οι ήρωες οι οποίοι δεν μπορούν να συμφιλιωθούν με τα όσα συμβαίνουν γύρω τους, παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους και δρουν άμεσα, άσχετα αν ξέρουν πως οι πράξεις τους είναι στην πραγματικότητα ατελέσφορες, αγωνίζονται με αξιοπρέπεια έναντι του χιτλερικού καθεστώτος, κι αυτό γιατί ο ηθικός και αξιακός τους κώδικας δε συνάδουν με τις απάνθρωπες πράξεις των ναζιστών.          

Ο Hans Fallada τέλος συνθέτει ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, πλούσιων αντιθέσεων και συγκρούσεων, ένα μυθιστόρημα βαθιά ανθρωποκεντρικό που αναμοχλεύει το παρελθόν με περισσή παραστατικότητα, δίνοντας σάρκα και οστά στον ναζιστικό εφιάλτη, προξενώντας στον αναγνώστη πλήθος συγκινήσεων, με την πρώτη κάρτα «Μητέρα, ο Φύρερ σκότωσε τον γιο μου...» που γράφει το ζεύγος των Κβάνγκελ να χαράσσεται ανεξίτηλα στη μνήμη του.