Τα «Απομνημονεύματα» του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή

(Μια επιγραμματική σύγκριση με το έργο του Μακρυγιάννη)

 

​

 

    Λίγες μόλις δεκαετίες μετά τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη, ένα μέλος της πνευματικής ελίτ του νέου κράτους, ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, συνέγραψε ένα από τα σημαντικότερα έργα της λογοτεχνικής του παραγωγής, τα δικά του «Απομνημονεύματα». Από την εισαγωγή του έργου του είναι προφανείς οι διαφορές με το κείμενο του Μακρυγιάννη. Ο Ραγκαβής, όντας λόγιος, χρησιμοποιεί την αρχαΐζουσα καθαρεύουσα λόγω της μόρφωσής του συμβαδίζοντας παράλληλα με το κλίμα της εποχής. Το κείμενό του μοιάζει να συμπλέει με το τότε επίκαιρο αίτημα να αναδειχθεί η καταγωγή των Ελλήνων καθώς και η σύνδεσή της με την κλασική αρχαιότητα.

   Το ύφος των απομνημονευμάτων, η ερμηνεία των γεγονότων συναρτήθηκε από την καταγωγή, το κοινωνικό πλαίσιο και το πολιτισμικό υπόβαθρο του απομνημονευματογράφου. Στην εισαγωγή των απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη γίνεται σαφές πως αποτυπώνεται η θεώρηση των ιστορικών γεγονότων από την πλευρά του στρατηγού, ο οποίος τα έζησε σε πραγματικό χρόνο. Γι’ αυτό, ο λόγος του Μακρυγιάννη είναι ζωντανός, μεταφέρει τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής του πολέμου και του παρουσιάζει τη δική του εκδοχή αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές του αγώνα. Ο Ραγκαβής από την άλλη, γράφει έχοντας μια απόσταση από τα γεγονότα κάτι που σε συνδυασμό με το λόγιο ύφος παραδίδει στον αναγνώστη μια  πιο ψύχραιμη και συναισθηματικά αποφορτισμένη περιγραφή.

   Η πρόθεση των δυο απομνημονευματογράφων διαφέρει επίσης. Το δίπολο αλήθεια – μνήμη διακρίνεται από τις πρώτες προτάσεις της εισαγωγής των δύο έργων : «Ἂν εἶμαι τίμιος ἂνθρωπος, θέλω γράψει τὴν ἀλήθεια, καθὼς ἒγιναν τα γραφόμενα τὰ γραφόμενα όπου θὰ σημειώσω [...]» αναφέρει ο Μακρυγιάννης, ενώ ο Ραγκαβής  «[...] αλλ’ ως ευρίσκων ηδονήν εις την ανάκλησιν ταύτην του παρελθόντος βίου εν τω κατόπτρω της μνήμης[…]».

   Διαφορετική ανάμεσα στα δύο κείμενα είναι η θεώρηση των ιστορικών γεγονότων. Όπως αναφέρθηκε, ο Μακρυγιάννης παρουσιάζει τη δική του εκδοχή καταγγέλοντας ή εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του. Ο Ραγκαβής αντίθετα θέλει το έργο του να αποτελέσει διδαχή για το μέλλον των δικών του ανθρώπων και προσπαθεί να παρουσιάσει τα γεγονότα αμερόληπτα μέσα από ένα κείμενο πολιτικού ήθους και σημασίας. Με αφορμή το παραπάνω εντοπίζεται ακόμη μια διαφορά: Ο Μακρυγιάννης απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες εγείροντας το αίσθημα της συλλογικότητας και θίγοντας ζητήματα που απασχολούν το σύνολο του αναγνωστικού κοινού της εποχής. Είναι «η φωνή πολλών ανθρώπων, και όχι ενός μονάχα» όπως είπε και ο Σεφέρης. Ο Ραγκαβής από την άλλη απευθύνεται σε ένα στενό κύκλο θεωρώντας μάλιστα πως το έργο του ίσως παραμείνει άγνωστο :  «Eν όσω δε η πρόνοια μοι χαρίζει έτι στιγμάς επιγείου υπάρξεως, ορέγομαι και εγώ, προς τα οπίσω στραφείς, να επισκοπήσω αύθις τον παρελθόντα μου βίον, πρώτον μεν ίνα λόγον αυτού δώ εις την εμαυτού συνείδησιν, και δεύτερον επί τη ελπίδι ότι η πείρα των εγκοσμίων και των ανθρωπίνων ην εξ ανάγκης συνεκομισάμην διά της παρατεταμένης πορείας, χρησιμεύσει ίσως αντ’ εφοδίου, ουχί εις εμέ, εις ον βραχύ έτι της οδού μόνον μένει, ουχί και εις άλλους, εις ους τ’ Aπομνημονεύματα ταύτα πιθανώς θέλουσι μείνει άγνωστα, αλλά καν εις τους υιούς μου και τους υιούς αυτών, οις άλλην κληρονομίαν δεν έχω ν’ αφήσω πλην συμβουλών και ευχών, και υπέρ ων το κυριώτερον ελπίζω και εύχομαι, να ζήσωσιν ως άνδρες χρηστοί και ως ενάρετοι πατριώται».

​

 

Π.Α.

 

​

​

Βιβλιογραφία

​

Δανιήλ, Χ., (επιμ.), Γράμματα ΙΙ. Νεοελληνική Φιλολογία (19ος και 20ός αιώνας). Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων για τη Μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

​

Pαγκαβής, Aλέξανδρος P., Aπομνημονεύματα, τόμος πρώτος, Eκδότης Γεώργιος Kασδόνης, 1894, < http://www.snhell.gr/testimonies/content.asp?id=105&author_id=40>, 19 Σεπτεμβρίου 2018, 19:30.

Καγιαλής, Τ., «Πρόλογος», στο : Αλέξανδρος Ρ. Ραγκαβής, «Απομνημονεύματα», Βιβλιόραμα, Αθήνα, σ.σ. ιβ,ιγ,ιδ.

​

Ροτζώκος, Ν., «Οι συνθήκες  παραγωγής των απομνημονευμάτων του αγώνα: η «αλήθεια»  και το «δίκιο»  των αγωνιστών», στο : Δρ. Λάμπρος Βαρελάς, Αθηνά Βογιατζόγλου κ. ά. ,Γράμματα II: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος &  20ός αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

​

​

​

​