A.A.
«Άχρηστη» γνώση!
Μα πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει την ερώτηση «σε τι θα μου φανεί χρήσιμο;» ή «γιατί να το μάθω αυτό;». Ή πόσες φορές δεν έχουμε βρεθεί να απολογούμαστε για τις επιλογές μας σε επίπεδο ενδιαφερόντων ή σπουδών, όταν αυτές δεν έχουν «ωφέλιμο» χαρακτήρα.
Προσωπικά, αμέτρητες φορές βρέθηκα να εξηγώ γιατί μου αρέσει η Τέχνη και η Ιστορία, γιατί θεωρώ την ψυχαγωγία προτιμότερη της διασκέδασης. Γιατί όταν θα πάω διακοπές, επιλέγω να επισκεφτώ το μουσείο ή τους αρχαιολογικούς χώρους του μέρους που επέλεξα να ξεκουραστώ....Και αυτό βέβαια αγγίζει τα όρια του κατακριτέου -μην πω της χλεύης- αν επιλέξω να ‘ανεβάσω’ μια σχετική φωτογραφία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σε όλα τα παραπάνω βρήκα μια ανακουφιστική εξήγηση στο έργο του Nuccio Ordine «Η χρησιμότητα των Άχρηστων Γνώσεων» (ουσιαστικά σε μετάφραση της Μαρία Σπυριδοπούλου, οι εκδόσεις Άγρα καταγράφουν την ομιλία του καθηγητή Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλαβρίας, όπως αυτή εκφωνήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2015).
Αφετηρία λοιπόν αυτής της αφοριστικής προσέγγισης είναι ο ωφελιμισμός και η χρησιμοθηρία: Οτιδήποτε μπορεί να εκφραστεί σε όφελος και κέρδος είναι αποδεκτό, καθετί που δεν μπορεί να μετατραπεί σε εμπόρευμα απορρίπτεται.
Και αυτή η προσέγγιση διατρέχει όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου. Επιλέγουμε το σχολείο και το πανεπιστήμιο με γνώμονα την επαγγελματική αποκατάσταση, περιορίζοντας την παιδεία στο στενότερο πλαίσιο της εύρεσης ενός επαγγέλματος. Και έτσι ακριβώς οι επιλογές του γνωστικού μας αντικειμένου αποκλείουν τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά ή άλλες γλώσσες που θεωρούνται νεκρές άρα μη ωφέλιμες.
Χρησιμοθηρική είναι και η στάση μας απέναντι στα πολιτισμικά αγαθά. Εκμεταλλευόμαστε τα κατάλοιπα του παρελθόντος μόνο και μόνο για να αποκομίσουμε κέρδος, λες και αυτά λειτουργούν όπως μια επιχείρηση που η βιωσιμότητά της εξαρτάται μόνο από την παραγωγή κέρδους.
Σχεδόν αστείος ηχεί εξάλλου στα αυτιά μας, ειδικά σε περιόδους οικονομικής κρίσης, ο όρος χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας. Είναι αυτονόητο πως πριμοδοτείται μόνο η εφαρμοσμένη, αγνοώντας τη βασική προσέγγιση πως μέσα από τη θεωρητική (μη ωφέλιμη) έρευνα σήμερα η Ανθρωπότητα κατάφερε να απολαμβάνει σημαντικών επιστημονικών ανακαλύψεων.
Και όλη αυτή η «κοσμοθεωρία» περί χρήσιμου, επισφραγίζεται από τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα επιτυγχάνουν το στόχο της περιστολής των κρατικών δαπανών: Παιδεία, Πολιτισμός, Τέχνη και Θεωρητική Έρευνα αποτελούν την πρώτη επιλογή.
Έτσι φθάνουμε δειλά δειλά να μιλάμε για κρίση που επεκτείνεται και στις αξίες που διέπουν την κοινωνία. Απογυμνώνοντας την καθημερινότητά μας από αυτές τις «άχρηστες» γνώσεις, απομακρύνουμε τον εαυτό μας από το να κατέχει να εκτιμά έννοιες όπως δημοκρατία, αλληλεγγύη, συνοχή.
Αλλά έτσι είναι ο σύγχρονος άνθρωπος..., όπως λέει και ο Ιονέσκο, πολυάσχολος που δεν έχει χρόνο, που δεν κατανοεί πως ένα πράγμα μπορεί να μην είναι χρήσιμο.
Α.Α.