Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΟΥ - CLARICE LISPECTOR
 

 

   Όταν η συγγραφέας Κλαρίσε Λισπέκτορ ένιωσε πως έφτασε “η ώρα του αστεριού”, του δικού της άστρου να λάμψει στον ουρανό μακριά από τη Γη, κληροδότησε στο αναγνωστικό κοινό ένα αριστουργηματικό αφήγημα με αυτοβιογραφικές αναφορές. Με εμφανή την ανάγκη να κλείσει επιτυχώς τον συγγραφικό της κύκλο εξέθεσε στον αναγνώστη τις ενδόμυχες σκέψεις της λίγο πριν το βιολογικό της τέλος. Ας πιάσουμε όμως την ιστορία από την πρώτη σελίδα.

   Ο αναγνώστης συναντά αρχικά τον ήρωα του αφηγήματος της Λισπέκτορ, τον συγγραφέα Ροντρίγο Σ. Μ. , και την επιθυμία  του –ανάγκη της συγγραφέως- να αφηγηθεί  την ιστορία μιας νεαρής, ασήμαντης  και αδιάφορης εμφανισιακά γυναίκας, της Μακκαμπέα. Η Μακκαμπέα, η άλλη ηρωίδα του αφηγήματος, είναι πράγματι μια διαφορετική γυναίκα από εκείνες της εποχής της. Είχε μεγαλώσει σε ένα μη κοινότυπο περιβάλλον,  με την αυστηρή θεία της  και με τους γονείς απόντες. Έμαθε να δέχεται καρτερικά τη σκληρή καθημερινότητά της, είχε συνειδητοποιήσει και η ίδια πως δεν ήταν κάτι παραπάνω από μια “αναλώσιμη βίδα” στην τεχνοκρατούμενη κοινωνία και το είχε δεχτεί. Ένας υπομονετικός ήρωας που παραπέμπει στους καταδικασμένους ήρωες του αστικού ρεαλισμού του Τσαρλς Ντίκενς. Η ατημέλητη εμφάνιση, η έλλειψη ατομικής υγιεινής και τα λιγοστά μαλλιά της καταδεικνύουν ένα άτομο που ζει παθητικά το παρόν του. Η συνεσταλμένη πρωταγωνίστρια ξεχωρίζει για τη διαφορετικότητά της, τον επίσης διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των καταστάσεων, τη συστολή της, την ανεπιτήδευτη συμπεριφορά της, την αθώα προσέγγισή της αλλά και την παιχνιδιάρικη διάθεση, καθώς και για τον αυστηρό κώδικα ηθικής που κληρονόμησε από τη θεία της και ο οποίος καθόρισε τις επιλογές της.

   Η Κλαρίσε Λισπέκτορ είναι ο ήρωας-συγγραφέας του βιβλίου της, ο Ροντρίγο Σ. Μ, ο οποίος πιθανά, εξιστορεί τα δικά της βιώματα μέσω της ιστορίας της  Μακκαμπέα. Το αφήγημα αυτό είναι το τελευταίο βιβλίο της συγγραφέως που εκδόθηκε ενώ ήταν ακόμη εν ζωή, καθώς το έγραψε γνωρίζοντας πως έπασχε από μη αναστρέψιμο καρκίνο στις ωοθήκες. Οι “μαραζωμένες” ωοθήκες της Μακκαμπέα αναφέρονται από τον Ροντρίγο Σ. Μ. συχνά στο έργο, στο πλαίσιο της παρουσίασης των ειδικών χαρακτηριστικών της ηρωίδας.

   Η Μακκαμπέα ενώ διατηρεί μια παιδικότητα στον τρόπο που συνδιαλέγεται και βλέπει τα πράγματα με τη δική της αφελή ματιά, έχει μάθει να μην ενδίδει στο συναίσθημα και να δέχεται αγόγγυστα τη μοίρα της.  Ακόμη και ο έρωτας δεν διαταράσσει τη σχεδόν επίπεδη καθημερινότητά της. Η σχέση της με τον νεαρό Ολύμπικο περιορίζεται σε διαλόγους τους οποίους η ίδια αποδομεί από την αρχή. Η παθητική στάση της κυριαρχεί πάλι και προκαλεί τις αντίστοιχες  συνέπειες. Η Μακκαμπέα δεν έχει γνωρίσει ποτέ την ευτυχία. Ζει σε έναν μικρόκοσμο χωρίς συγκινήσεις, όπου λεπτομέρειες της προκαλούν συναισθήματα χαράς. Άραγε οι λέξεις που χρησιμοποιούνται σε αυτό το αφήγημα με απόλυτη οικονομία θα αποκαλύψουν στη Μακκαμπέα έναν άλλο τρόπο σκέψης;  Θα μπορέσει η ηρωίδα να ακολουθήσει το δρόμο της ευτυχίας; Είναι έτοιμη;

   H Κλαρίσε Λισπέκτορ θεωρείται μία από τις κύριες εκπροσώπους του μοντερνισμού στη βραζιλιάνικη λογοτεχνία του 20ού αιώνα αλλά και παγκοσμίως.  Το τελευταίο αφήγημά της «Η ώρα του αστεριού» (1977) , είναι όπως είπε και η ίδια ένα βιβλίο φτιαγμένο «δίχως λέξεις». Ο αναγνώστης νιώθει πως η χρήση των λέξεων έγινε με ακρίβεια, ώστε να επικοινωνηθεί το τελευταίο πολύτιμό μήνυμα της συγγραφέως χωρίς περιττά. Οι λέξεις συνθέτουν την ιστορία του Ροντρίγο Σ. Μ. , ο οποίος αφηγείται την ιστορία την οποία γνώριζε εδώ και καιρό. Ο αναγνώστης ταυτίζει αμέσως τον ήρωα-συγγραφέα με την ίδια τη Λισπέκτορ και όχι άδικα. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση άλλωστε βοηθά σε αυτό.

   Ένα αφήγημα γραμμένο με άμεσο λόγο, χωρίς “πλουμιστές” λέξεις, όπως τονίζει σε αρκετά σημεία πως δεν θα χρησιμοποιήσει ο Ροντρίγο Σ. Μ.. Παράλληλα τα σχόλια του ήρωα-συγγραφέα για την ιστορία που εξιστορεί προκαλούν τον αναγνώστη –στο πλαίσιο του μοντερνισμού-  να προσδιορίσει εκείνος ποια είναι η κύρια και ποια η εγκιβωτισμένη ιστορία. Η ζωή του Ροντρίγο Σ. Μ.  μπλέκεται με τη ζωή της Μακκαμπέα και έτσι ο αναγνώστης μέσα από την ιστορία της νέας γυναίκας κατανοεί και τη διαδικασία γραφής της Κλαρίσε Λισπέκτορ τη δεδομένη στιγμή.

   Το ερώτημα που τίθεται βεβαίως αφορά στο όριο μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας.  Η σχέση των δυο ηρώων αναφαίνεται συχνά μέσα από το κείμενο και αποτελεί μια πρόκληση για τον αναγνώστη που  προσπαθεί να διαχωρίσει την πραγματικότητα από το  μύθο.

   Ο Ροντρίγο Σ. Μ.  αναφέρει πως η Μακκαμπέα δεν είναι απλά μια επινόησή του αλλά έχει ανθρώπινη υπόσταση και μέσα από αυτήν εκφράζει τη βαθιά του λύπη, η οποία πηγάζει από τη ματαιωμένη του χαρά! Ο Ροντρίγο Σ. Μ.   γράφει γιατί δεν έχει τίποτα άλλο να κάνει ενόσω περιμένει το θάνατο. Η Κλαρίσε Λισπέκτορ γράφει  ενόσω περιμένει το τέλος της λόγω της διαγνωσμένης νόσου της.

   Ένα κείμενο που μοιάζει με σιωπηλό ψαλμό, όπως αναφέρει και στο εξαιρετικό επίμετρό της η Έλεν Σιξού, ένα έργο που η Λισπέκτορ έγραψε πριν γίνει κανείς σε αυτή τη Γη, πριν γίνει ένα μικρό αστέρι στη μεγάλη νύχτα.

​

Π.Α.

​

​

Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΟΥ -   CLARICE LISPECTOR

Εκδόσεις : ΑΝΤΙΠΟΔΕΣ

Μετάφραση : ΧΑΤΖΗΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΜΑΡΙΟΣ

​

​