Ο Μ. Καραγάτσης

 

 

   Αυθόρμητος, πληθωρικός, εκρηκτικός όπως τον χαρακτήρισε ο σημαντικός νεοελληνιστής φιλόλογος, Λίνος Πολίτης. Ένας από τους πολυγραφότερους νεοέλληνες πεζογράφους. Ο Μ. Καραγάτσης (23 Ιουνίου 1908 − 14 Σεπτεμβρίου 1960),  το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Δ. Ροδόπουλος, παρουσιάζει στα έργα του τους ήρωες του με ιδιαίτερη ζωντάνια, έντονο ερωτισμό, δυναμική & μυστήριο, χαρακτηριστικά που τους οδηγούν συχνά σε τραγικά αδιέξοδα.

   Οι κριτικοί της γενιάς του τον απέρριψαν προσάπτοντάς του λαϊκισμό, προχειρότητα & επιφανειακή φιλοσοφία. Δεν μπορούσαν βέβαια να παραβλέψουν πώς το έργο του πεζογράφου διακρινόταν από γνωρίσματα συγγραφικής ιδιοφυΐας.

    Ο Μ. Καραγάτσης θεωρείται σήμερα ένας από τους επιφανέστερους πεζογράφους της γενιάς του ‘30 και ένας από τους σημαντικότερους της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Το έργο του, γεννημένο την περίοδο του μεσοπολέμου,  χαρακτηρίζεται από το αυτεξούσιο της γραφής, τη δυνατότητα εκφοράς, την οξεία αίσθηση πραγμάτων και ανθρώπων, το χιούμορ. Στα έργα του δρουν ξενόφερτοι χαρακτήρες, αποδιωγμένοι από την πατρίδα τους που έρχονται στο νέο τόπο, την Ελλάδα για να ζήσουν τα πάθη τους. Κοινός παρονομαστής στο μυθιστορηματικό κόσμου του, ο ηδονισμός. Ένας τραγικός ηδονισμός που αποδεικνύεται μοιραίος για τους ήρωες του. Ο ηδονικός αυτός συγγραφέας υπηρετεί τον νατουραλισμό,  τοποθετώντας τους πρωταγωνιστές του να μάχονται  ενάντια σε έναν βιολογικό ντετερμινισμό ο όποιος καθορίζει τις πράξεις τους. Οι ήρωές του αποτυπώνουν ρεαλιστικά την πραγματικότητα ενώ αναδύουν το -διαχρονικό καθώς φαίνεται- ζήτημα της δεκτικότητας της παραδοσιακής ελληνικής νοοτροπίας έναντι των ξενόφερτων αντιλήψεων. Η λεπτομερής καταγραφή της πραγματικότητας στο έργο του αποκλείει κάθε είδους ψευδαίσθηση ενώ οδηγεί στη συνειδητοποίηση του πεπρωμένου του ανθρώπου & απ’ αυτήν ακριβώς απορρέουν ένα πνεύμα απαισιοδοξίας, ένα ειρωνικό χιούμορ & ένας διάχυτoς σαρκασμός. Ο Καραγάτσης χρησιμοποίησε στα έργα του γνωστές ιστορικές μορφές, τις οποίες παρουσίασε  υπό τη δική του οπτική, πολλές φορές απεκδύοντας τους τον μανδύα του ήρωα. Αυτό συνέβαλε στην καχυποψία των σύγχρονων του.

   Ο πεζογράφος της γενιάς του ’30 έτρεφε τη λεγόμενη ηλιολατρεία, ένα συναίσθημα ελληνοκεντρικό που χαρακτήριζε τους λογοτέχνες της εποχής:

 

«Εσείς! Οι άνθρωποι απ’ την Ελλάδα! Πού είσαστε! Σταθείτε! Γιατί φύγατε; Γιατί με αφήσατε; Θέλω να μου μιλήσετε για ήλιο. Για ήλιο...» (Το νερό της βροχής, γ’ έκδοση, σσ. 25-26)

 

  Ο «Συνταγματάρχης Λιάπκιν», «Η Μεγάλη Χίμαιρα», ο «Γιούγκερμαν», ο «Κίτρινος Φάκελος» κρίνονται ως αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας.

  Ο Καραγάτσης έγραψε & έργα σε μικρή φόρμα προσφέροντας στην νεοελληνική λογοτεχνία πρωτοτυπία και δύναμη. Τα διηγήματά του που ξεχωρίζουν είναι το «Μπουρίνι», «Ο άνθρωπος με το φλεμόνι» αλλά και η συλλογή Πυρετός. 

​

   Πως προσλαμβάνεται σήμερα το έργο του Καραγάτση από το αναγνωστικό κοινό;

 

  Το ερωτικό ένστικτο των πρωταγωνιστών, οι συγκρούσεις με τις κοινωνικές συμβάσεις, το αναπόφευκτο της ανθρώπινης μοίρας, τα αντιθετικά ζεύγη ηρώων, οι διαφορετικές κουλτούρες και τα δίπολα : Ανατολή-Δύση, Βορράς-Νότος, λογική-συναίσθημα, τέρπουν τον σύγχρονο αναγνώστη. Όσο για το ζήτημα της αφομοίωσης των ξένων στοιχείων, δυστυχώς είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ενώ ο πεζογράφος είναι διαχρονικά ευθύς στην διατύπωση των απόψεων του, φαίνεται πως το μήνυμα της οικείωσης του αλλότριου παραμένει προβληματικό.

 

Π.Α.

 

 

 

Βιβλιογραφία

​

Μπερλής, Α., «Μ.Καραγάστης (απόσπασμα)*», στο : Δρ. Μιχάλης Μπακογιάννης (επιμ.), Γράμματα ΙΙ. Νεοελληνική Φιλολογία (19ος και 20ός αιώνας). Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη Μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19ος και 20ός αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα 2008.

​

Πολίτης, Λ. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2010.

​

Πολυκανδριώτη, Ουρ., στο : Βαρελάς, Λ., Βογιατζόγλου, Α., κ.ά., Γράμματα II: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος &  20ός αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα 2008.